Annalena en de grote, ruwe wereld

Jan Willem Schnerr

Indrukwekkend

Zo’n tien of vijftien jaar geleden zag ik een foto van een knappe jonge man op een schavot, strop om de nek, handen op de rug gebonden. Een raar detail: zijn polsen, achter op de rug, waren kennelijk niet erg strak gefixeerd want hij zag kans om met één hand vanaf zijn heup de samengestroomde menigte te groeten. Met een merkwaardig berustende glimlach. Die foto heb ik nooit meer teruggezien en ik zoek hem ook niet op. De man was veroordeeld wegens homoseksualiteit en de terechtstelling vond plaats in Iran. Hij was indrukwekkend in zijn laatste minuut.

Het was de tijd waarin de Verenigde Staten Europa onder druk zette om zich aan de draconische sancties tegen Iran te houden; “Daar worden mensenrechten geschonden”. Dat was inderdaad wel duidelijk, ‘westerse waarden’, etc. De jaren daarna kwam de kwestie van de Oeigoeren in China prominent in de media. Inmiddels weet Europa en vooral Duitsland, de economische reus, zich geen raad met het Rijk van het Midden. Het is koorddansen tussen exportindustrie en idealen. Vanaf de zijlijn waarschuwde Annalena Baerbock, minister van Buitenlandse Zaken China voor de laatste maal. Als leek denk ik: zij heeft gelijk maar werkt het wel zo?

Qatar na het voetballen

In het geval van China gaat het om veertienhonderd miljoen mensen. In Qatar om 380.000. Daar zit een factor 4.000 tussen. Toch werkte het gek genoeg ook in Qatar niet. Waarom? Qatar, dat iets groter is dan de stad Utrecht heeft een gasvoorraad waarmee de eigen bevolking (inclusief gastarbeiders) in theorie nog zeshonderd jaar vooruit kan. Reken je het huidige exportvolume mee dan hoeven zij zich nog 130 jaar geen zorgen te maken. Tegen die tijd staan zelfs windmolens en zonnepanelen alleen nog in musea. Vandaar dat Qatar (nog tijdens het WM voetbal) een reusachtig gascontract sloot met China, vóórdat het te laat is en het gas niets meer waard.  

De Duitse minister Nancy Faeser herinneren wij ons van de wedstrijd van het Duitse elftal. Met blote armen en een one love armband zat zij op de tribune naast de gastheer en de weerzinwekkende FIFA-baas Infantino. Goed bedoeld. Maar wat haar in Qatar vooral kwalijk werd genomen, is dat zij binnenskamers een ander gezicht liet zien en buitengewoon vriendelijk en toeschietelijk met de Qatarese machthebbers omging. Duitsland heeft gas nodig. De bejegening in het openbaar (de hele Arabische wereld zat voor de buis) van de gastheer deed niet ter zake. De omgangsvorm in Arabische landen en in het algemeen in Azië is dat men binnenskamers zo nodig snoeihard onderhandelt maar de ‘tegenpartij’ niet publiekelijk schoffeert. Zijn onze omgangsvormen superieur? Dan moeten wij zo doorgaan.

Januari 2022: Baerbock (41) door Lavrov (18 jaar minister) uitgedaagd om ’s middags wodka te drinken: „Wenn mittags Wodkatrinken Härtetest ist…. Ich habe zwei Kinder geboren.“

Prins Salman de Machtige

Naar het schijnt wil Saoedie-Arabië in 2030 het WK voetbal in huis halen. En onlangs werd bekend dat het ook de Aziatische Winterspelen van 2029 mag organiseren. Xi Jinping was onlangs bij hem op visite. Één ding werd duidelijk: Amerika moet zijn invloed in die regio gaan delen met China. De ‘Groene’ Annalena Baerbock gaat intussen door met haar ‘feministische buitenlandpolitiek’. Ja, mijn sympathie heeft zij maar … ik denk bij Europa wel eens aan welvarende kinderen in een veilige villawijk die beginnen te vermoeden dat het verderop een stuk rauwer toegaat.

Duitsland en Europa en China

Scholz en de keizer

De belangrijkste Europese politicus die de hoogste Chinese leider bezoekt, tegen de wens van Washington in en met ‘de keizer’ praat over het niet-gebruik van kernwapens in Europa. Dat had iets meer aandacht van de Nederlandse media verdiend.

Scholz was een paar dagen geleden in China. Negen uur ‘lang’. Zijn reis werd vanuit Washington kritisch gevolgd. Veel media in Europa namen die kritiek over: “het Westen moet eenheid tonen naar China”. Dat was een stapje terug naar de romantische kijk op de verhouding tussen de VS en Europa. De episode Trump had zelfs veel ‘Atlantici’ tot het inzicht gebracht dat de belangen van Europa en de VS niet identiek zijn. Onder Biden is dat inzicht weer wat uit beeld geraakt. Een Europese leider heeft natuurlijk het volste recht om naar Peking te reizen zonder toestemming van Washington. Maar … werpen sommigen op, ‘hij vertegenwoordigt niet de Europese Unie maar alleen Duitsland’. Die opmerking snijdt hout. Het punt is dan wel dat je met dat argument blijkbaar voorstander bent van afschaffing van het vetorecht binnen de EU bij besluiten over buitenlands beleid. Macron ijvert voor dat laatste en de Franse kritiek op de reis van Scholz is daarom consistent. De Nederlandse politiek houdt nog vast aan de wereld van gisteren. Scholz’ reis was in onze media geen nieuws.

Op de voorgrond

Wat besprak Scholz zoal met Grote Leider Xi? Om te beginnen twee dingen, een fundamentele zaak en een belangrijke zaak: kernwapens en coronavaccins. Wat dat eerste betreft, precies op het moment dat Scholz na afloop zijn persconferentie gaf kwam het bericht door dat staatshoofd en partijleider Xi Jinping, sich im Gespräch mit dem Bundeskanzler gegen den Einsatz von Atomwaffen in Europa ausgesprochen habe. Opvallend! De laatste 75 jaar was de bescherming van Europees grondgebied tegen de vijandelijke inzet van atoomwapens alleen een gespreksonderwerp tussen Europa en Grote Broer Washington. Wat betreft het tweede punt: Scholz sloeg een klein bresje in het verbod op niet-Chinese vaccins. Biontech mag nu voor alle buitenlanders in China gebruikt worden. Dit kan het begin van iets groters worden. Voor Biontech, maar ook voor China. De communistische partij zit geweldig in zijn maag met het coronafiasco maar de bevolking mag niet de indruk krijgen dat de Grote Leider een ernstige fout heeft gemaakt.

Op de achtergrond

Twee andere onderwerpen – Taiwan en de Uiguren – bleven een beetje op de achtergrond. Taiwan is in de categorie fundamenteel. Amerikaanse presidenten kiezen er in toenemende mate voor om binnenlandse economische problemen te koppelen aan het optreden van ‘systeem rivaal’ China. Biden zet die politiek voort, zij het iets subtieler dan Trump. Wordt Taiwan daardoor in de komende jaren het speerpunt van ‘het vrije Westen’? Zet ook Europa zijn economische relatie met China op het spel ‘ter verdediging van de democratie in Taiwan’? Het probleem is, ook al zijn Europese en Amerikaanse belangen hier zeker niet identiek, dat de Europese Unie niet het geopolitieke gewicht heeft om al te duidelijk een eigen koers te varen.  

De onderdrukking van de Uiguren (moslims) zijn het andere thema dat extreem gevoelig ligt in Peking. Voor de groene Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock – door Scholz niet meegenomen op zijn reis naar Peking – is dat zo ongeveer het hoofdthema in de relatie met China. Begrijpelijk, ware het niet dat de racistische politiek van India ten aanzien van de 170 miljoen moslims in dat land door de vingers wordt gezien. In grote delen van de wereld neemt men dit niet waar als mensenrechtenpolitiek maar als meten met twee maten. India is in het conflict met China immers een bondgenoot van de VS en daarmee min of meer deel van ‘het vrije westen’.

It’s the economy stupid!

Zie ik nog iets over het hoofd? Oh ja, met Scholz reisde een kleine delegatie van topmensen uit het Duitse bedrijfsleven mee, Volkswagen, Siemens, BASF, Biontech, enzovoort. Daar was in Duitsland veel stampei over. Moeten Duitsland en Europa niet juist een begin maken met het economisch isoleren van systeem rivaal China? China economisch afkoppelen zoals de Amerikanen nu systematisch doen? Liever niet vindt Scholz blijkbaar: alleen al de auto-industrie in Europa staat voor 2,5 miljoen direct gerelateerde arbeidsplaatsen, dus nog los van die andere sectoren die meereisden.

Wat was eigenlijk de essentie van dit merkwaardige bezoek? Ik denk dat Scholz twee punten heeft gescoord. Hij heeft aangegeven dat Duitsland niet (althans niet vrijwillig) de economische banden met China zal verbreken. En hij heeft laten blijken dat Europa zijn meest essentiële belang – geen inzet van kernwapens op Europees grondgebied – niet alleen in Washington maar ook in Peking aan de orde stelt, daarbij inschattend dat China in de komende jaren een toenemende invloed krijgt op het Russische beleid.

Olaf Scholz is niet minder een strateeg dan Merkel.

Siemens, kantoor Shanghai, 1911

Staat en markt, een toekomst met concurrerende machtsblokken?

De scheidslijnen in de globale economie worden steeds meer zichtbaar. De concurrentie tussen de drie grote machtsblokken, de VS, Europa en China neemt toe. De gezamenlijke ideologische basis van de VS en Europa – het neoliberale model – wekt niet de indruk in een terminale fase te zijn beland, maar desondanks groeien de belangen van beide continenten uit elkaar. Trump is daarvan niet de oorzaak, maar een symptoom.

Europa, het normenparadijs

De Europese Unie is een zeer ijverig producent van normen die het economisch verkeer reguleren. In het verleden ging het om technische harmonisatie en geleidelijk ook normen op het gebied van veiligheid en gezondheid. Sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw nam normering op boven-nationale, Europese schaal zijn grote vlucht. Het gaat nu om een markt van veel meer dan 500 miljoen mensen, inclusief landen als Noorwegen, Zwitserland en verschillende toetredingskandidaten. Veel ruimer, gevarieerder en strategisch belangrijker is inmiddels de voorthollende normering – ruimer geformuleerd: grensbepaling door overheden – van het economisch leven op terreinen waar normatieve opvattingen van ethisch-politieke aard doorslaggevend zijn, zoals milieu en privacy.